Εκπαιδευτικός Φάκελος
Διδάσκοντας την Ιστορία του Πόντου
Πάγιο και διαχρονικό αίτημα των απογόνων προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής υπήρξε η συμπερίληψη κεφαλαίων της ιστορίας των προγόνων τους στα σχολικά εγχειρίδια της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Αν και στο παρελθόν έγιναν κάποιες προσπάθειες προκειμένου να υπάρξουν αναφορές και στον Ελληνισμό της καθ’ ημάς Ανατολής, είναι γεγονός πως το κενό έχασκε εκκωφαντικό. Ένα μέρος του συγκεκριμένου κενού ήρθε να καλύψει η συνεργασία της Έδρας Ποντιακών Σπουδών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με τη Γενική Γραμματεία Θρησκευμάτων του Υπουργείου Παιδείας. Ειδικότερα, το καλοκαίρι του 2021 η Γενική Γραμματεία και η Έδρα συνυπέγραψαν μνημόνιο που σκοπό έχει: «τη συνεργασία μεταξύ των συμβαλλόμενων μερών σε θέματα που αφορούν στον Ελληνισμό τής “καθ’ ημάς Ανατολής” και ειδικότερα τη Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου (Ν.2193/1994), τον σχεδιασμό δράσεων που προάγουν τον γενικότερο σκοπό της εκπαίδευσης και την ευρύτερη ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των μαθητών σχετικά με τα ιστορικά γεγονότα της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου, καθώς και την υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων με καινοτόμες δράσεις μέσω της ενεργούς εμπλοκής της εκπαιδευτικής κοινότητας».
Η αναφερόμενη συνεργασία ξεκίνησε με τη διοργάνωση διαδικτυακού σεμιναρίου για τους εκπαιδευτικούς της Πρωτοβάθμιας και της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (τον Φεβρουάριο του 2022), το οποίο, εκτός από μια σύντομη ιστορική αναδρομή στον χρόνο και τον χώρο του ιστορικού Πόντου, περιείχε ενημέρωση για τη Γενοκτονία που οι Νεότουρκοι και οι Κεμαλικοί σχεδίασαν και πραγματοποίησαν εναντίον των Ελλήνων τής «καθ’ ημάς Ανατολής»· γενοκτονία που διαπράχθηκε σε βάρος όλων των χριστιανικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Απαραίτητη θεωρήθηκε, επίσης, και η αξιοποίηση ψηφιακών πηγών, εξαιρετικά πολύτιμων για την εκπαιδευτική διαδικασία, εν προκειμένω για τη μελέτη της άφιξης και της αποκατάστασης των προσφύγων του 1922 στον ελλαδικό χώρο. Η απρόσμενα μεγάλη συμμετοχή των «μάχιμων» εκπαιδευτικών στο σεμινάριο -ξεπέρασε τους 800, από σχολεία της Ελλάδας και της Ελληνικής Διασποράς- κατέδειξε την έντονη επιθυμία και την ανάγκη τους να ενημερωθούν και να αντλήσουν στοιχεία και πληροφορίες, ιδέες και εφόδια χρήσιμα για το διδακτικό έργο τους τόσο εντός όσο και εκτός αίθουσας, αποφεύγοντας, έτσι, μη αξιόπιστες πηγές, «αλιευμένες» κυρίως από το διαδίκτυο.
Αυτός είναι και ο στόχος του παρόντος εκπαιδευτικού φακέλου-εγχειριδίου: με λόγο απλό και κατανοητό, επιγραμματικά αλλά και με τις απαραίτητες επισημάνσεις και αναφορές, με χρήση και αξιοποίηση της παλαιότερης αλλά και της σύγχρονης βιβλιογραφίας, ο εκπαιδευτικός φάκελος αποτελεί στην ουσία μία επιτομή της ιστορικής παρουσίας των Ελλήνων στις νότιες ακτές του Ευξείνου Πόντου, από τους αρχαίους χρόνους μέχρι και τις αρχές του 20ού αιώνα. Χωρίς να αναλύεται διεξοδικά κάθε πτυχή, δόθηκε, ωστόσο, από τη συντακτική ομάδα, η απαραίτητη σημασία σε κάθε ιστορική περίοδο, με μεγαλύτερη όμως έμφαση στη νεότερη ιστορία: από το 1461 (έτος πτώσης της Τραπεζούντας και οριστικής κατάλυσης της Αυτοκρατορίας των Κομνηνών), μέχρι και το 1922, έτος ορόσημο για τον Νεότερο Ελληνισμό. Ιδιαίτερη μάλιστα θέση στο ανά χείρας εγχειρίδιο κατέχει η διάπραξη του ίδιου του εγκλήματος της Γενοκτονίας, όχι τόσο γεγονοτολογικά όσο κυρίως θεωρητικά, ιδωμένη μέσα από το επιστημολογικό πρίσμα των σύγχρονων γενοκτονικών σπουδών. Είναι, άλλωστε, ζήτημα πρώτης προτεραιότητας για τη Γενική Γραμματεία Θρησκευμάτων και την Έδρα Ποντιακών Σπουδών «η υλοποίηση δράσεων που σχετίζονται γενικότερα με τις γενοκτονίες, [καθώς] προάγουν την ιστορική γνώση και ευαισθητοποίηση και κυρίως συμβάλλουν στην καταπολέμηση του ρατσισμού και της θρησκευτικής μισαλλοδοξίας».
Η χρονική και θεματική αφήγηση δεν θα μπορούσε να σταματήσει στο 1922, αφού όσοι Έλληνες του Πόντου διασώθηκαν από τους διωγμούς, με εξαίρεση εκείνους που κατευθύνθηκαν προς τον Καύκασο, κατέφθασαν και εγκαταστάθηκαν στον ελλαδικό χώρο ως πρόσφυγες και σταδιακά, παρά τα πολλά και σημαντικά προβλήματα, κυρίως στην περίοδο του Μεσοπολέμου, εντάχθηκαν στην ελληνική κοινωνία και συμπορεύθηκαν με τους υπόλοιπους Έλληνες, γηγενείς αλλά και πρόσφυγες άλλων περιοχών της Μ. Ασίας, της Ανατολικής Θράκης και της Ανατολικής Ρωμυλίας.
Επιπλέον, τα κείμενα του εγχειριδίου συνοδεύονται από χαρακτικά, φωτογραφίες, χάρτες, αποσπάσματα εγγράφων, εφημερίδων, περιηγητικών κειμένων, λογοτεχνίας, αφηγήσεων-προφορικών μαρτυριών, μέρος των οποίων ήταν μέχρι τώρα είτε αδημοσίευτο και άγνωστο είτε –κάποτε και μόνον- σε εξειδικευμένους μελετητές γνωστό. Ωφέλιμη κρίθηκε, ακόμη, παράλληλα με τη ροή των κύριων κειμένων, η χρήση παραθεμάτων, και στο τέλος η συμπερίληψη λεξικού όρων-εννοιών και ενός χρονολογίου από την αρχαιότητα έως τον 20ό αιώνα.
Αξίζει, εν κατακλείδι, να επισημάνουμε σχετικά ότι το παρόν εγχειρίδιο θα εμπλουτιστεί σύντομα με επιπλέον υλικό (φωτογραφίες, χάρτες, έγγραφα, Τύπος, βίντεο κ.ά.) από ελληνικά και κυρίως ξένα Αρχεία, που θα είναι ψηφιακά διαθέσιμο για τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές/τριες. Επίσης, θα αξιοποιηθούν κατάλληλα και οι νέες τεχνολογίες που θα ενισχύσουν συνολικά την εκπαιδευτική διαδικασία και, δίχως αμφιβολία, θα καταστήσουν δυναμικότερο και πιο ελκυστικό το περιεχόμενο του έγχαρτου εγχειριδίου.
Τίποτε όμως από όλα τα παραπάνω δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί, και τίποτε δεν θα μπορούσε να προγραμματισθεί για το μέλλον, χωρίς τη συμβολή και το έμπρακτο ενδιαφέρον του Γενικού Γραμματέα Θρησκευμάτων Γ. Καλαντζή. Τον ευχαριστούμε θερμά, γιατί στήριξε και στηρίζει παντοιοτρόπως την όλη προσπάθεια. Χάριτες οφείλουμε, επίσης, στη διευθύντρια του γραφείου του, Βασιλική Κεραμίδα, η οποία στάθηκε και συνεχίζει να στέκεται δίπλα στη συντακτική ομάδα, επιλύοντας κάθε πρόβλημα. Απευθύνουμε, ακόμη, τις ευχαριστίες μας και στους έμπειρους εκπαιδευτικούς, Δόμνα Χατζηγιαννακού και Ευθύμιο Γάτσο που διάβασαν τα κείμενα, τα επιμελήθηκαν φιλολογικά και υπέδειξαν σημεία που έχρηζαν περαιτέρω ανάλυσης ή/και διασαφήνισης. Τέλος, ευχαριστούμε την Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος και ιδιαίτερα τον Διευθυντή της Πανιερώτατο Μητροπολίτη Φαναρίου κ. Αγαθάγγελο για την συμπερίληψη του εγχειριδίου στις εκδόσεις τους.
Ευχή μας είναι ο εκπαιδευτικός φάκελος να υπηρετήσει τον σκοπό για τον οποίο συντάχθηκε: να αποτελέσει χρήσιμο εργαλείο διδασκαλίας για κάθε εκπαιδευτικό, εν προκειμένω της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, όχι μόνον εκείνον που δεν έχει ιδιαίτερα ασχοληθεί με την ιστορία και τον πολιτισμό του ιστορικού Πόντου των Ελλήνων, αλλά και αυτόν που ήδη έχει εγκύψει σε αυτόν.
Η συντακτική ομάδα
Θεσσαλονίκη, Οκτώβριος 2023
Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα
Εξερευνήστε το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων και άλλα παραδείγματα Γενοκτονιών και Εγκλημάτων κατά της Ανθρωπότητας στον 20ο αιώνα.
Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα υπό τον τίτλο «Ανακαλύψτε, εξερευνήστε, κατανοήστε ο Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων και αλλά παραδείγματα Γενοκτονιών και Εγκλημάτων κατά της Ανθρωπότητας στον 20ο αιώνα» στοχεύει στη δημιουργία και εφαρμογή ενός βιώσιμου και εφικτού εκπαιδευτικού προγράμματος για την εξοικείωση των Ελλήνων εκπαιδευτικών και μαθητών με το τραυματικό παρελθόν του 20ου αιώνα. Λαμβάνοντας υπόψη τη μοναδική ιστορία της Ελλάδας, η πρόταση στοχεύει στη δημιουργία μιας εκπαιδευτικής πλατφόρμας για τη μελέτη και τη μάθηση αυτής της ταραχώδους περιόδου με τη χρήση εργαλείων των ψηφιακών ανθρωπιστικών επιστημών, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν στα περισσότερα σχολικά μαθήματα. To εκπαιδευτικό πρόγραμμα πραγματοποιείται υπό την αιγίδα και τη συνεργασία της Γενικής Γραμματείας Θρησκευμάτων του Υπουργείου Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού σε συνέργεια με το Εβραίικό Μουσείο Ελλάδος.
Η ιστοσελίδα του προγράμματος θα είναι σύντομα διαθέσιμη.
Πρόγραμμα κατάρτισης
«Σπουδές στον Ποντιακό Ελληνισμό»
στο ΚΕΔΙΒΙΜ του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου
Η Έδρα Ποντιακών Σπουδών έχοντας υπόψη της τη μεγάλη ζήτηση για κατάρτιση σε σπουδές γύρω από τον Ποντιακό Ελληνισμό προχώρησε στην κατάρτιση ενός ολοκληρωμένου προγράμματος 39 ωρών/13 εβδομάδων, σε συνεργασία με το Κέντρο Επιμόρφωσης και Δια Βίου Μάθησης του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου.
Το πρόγραμμα «Σπουδές στον Ποντιακό Ελληνισμό» έχει ως γνωστικό αντικείμενο την πολιτική, κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική δραστηριότητα των Ελλήνων στον γεωγραφικό χώρο του Πόντου και τις προσφυγικές εγκαταστάσεις στην Ελλάδα, μέσα από τη συστηματική χρήση και κριτική προσέγγιση των γραπτών πηγών, των προφορικών μαρτυριών, της ιστορικής γεωγραφίας κ.ά. Επιπλέον, το αναφερόμενο πρόγραμμα αποσκοπεί στην υπεύθυνη ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης σε ζητήματα που επηρεάζουν τη δημόσια ιστορία και συνεπώς την κοινωνία και τις αντιδράσεις της, όπως το ζήτημα της Γενοκτονίας. Με λόγο επιστημονικό
Το πρόγραμμα αφορά αποφοίτους ΑΕΙ και Β/θμιας Εκπαίδευσης που επιθυμούν είτε να αποκτήσουν βασικές γνώσεις της ιστορίας και του πολιτισμού του Πόντου καθώς και στοιχεία της ταυτότητας τους στη νεοελληνική πραγματικότητα είτε να εμπλουτίσουν το μάθημά τους στην Εκπαίδευση με επιπλέον στοιχεία (κοινωνικά, πολιτικά, δημογραφικά, ιστορικά) σχετικά με τον ελληνισμό της καθ’ ημάς ανατολής ή ακόμη και να εξασφαλίσουν το χρήσιμο πληροφοριακό υλικό και τον τρόπο αξιοποίησής του στις ποικίλες εκδηλώσεις.
